Cengizhan Dönemi Moğol Fetihleri Başarıları Anahtarları

 

Cengizhan Dönemi Moğol Fetihleri Başarıları Anahtarları

                                                                                    İsmail Taşkın*

Özet

Tarihte birçok devletin teşkilatlanması, kuruluşu ve yükselişi uzun yıllar almıştır. Bu durum Cengizhan ile birlikte değişim göstermiş ve sonrasında Asya’da kurulacak olan diğer imparatorluklara da ilham kaynağı olmuştur. Makalemizde yaklaşık iki asra yakın dünyaya hükmetmiş bu imparatorluğun başarılarının kökenlerine inerek kapsamlı bir araştırma yapmış bulunmaktayız.

Anahtar Kelimeler: Moğol, Cengizhan, İstihbarat, Casusluk, At

Tarihin en büyük atlı süvari ordusunu kuran Moğollar, sıradan bir kabile şefinin oğlu olan Cengizhan önderliğinde 1215 yılında Kuzey Çin önlerinde tarihin akışına yön vermeye başlarlar.[1] Bir kabile şefinin oğlu olan Cengizhan’ın çocukluğunda babası Yesugey Bahadır öldürüldü, kendisi ise Çin’de  sürgün edildi.[2] Dünyadan 149.000.000 km ötede güneşin faaliyetlerinde bir artış yaşanır. Bu durum, kuraklığı da beraberinde getirir. Yaşanan gelişmeler Moğolları yok olmamak için Güney’e, Çin’e yani Asya’daki en büyük güce akınlar düzenlemeye mecbur eder.  Harekatların Çin’e yapılmasının nedeni Çin’in ekonomik anlamda güçlü olmasıydı. Tahıl, ipek ve çay o dönemde Çin’de ihracatı yapılan önemli ürünlerdi. Asıl amaç ipek ve baharat yollarının başladığı yer olan Çin’i ele geçirmektir. Moğolların Çin’de gerçekleştirdiği katliamlar ve yağmalar, dünya çapında korkulan bir kuvvet olmalarına sebebiyet veriyordu. Bu durumla ilgili bir görgü tanığı şöyle diyor; ‘’Yer insanların yağıyla vıcık vıcıktı.’’ Başarılarının bir diğer sebebi ise atlarıydı. 5.000 yıl önce iç Asya’da evcilleştirilmiş olan atlar o dönemde insanlık tarihinin sınırlarını zorlamıştır. Moğollar atları sayesinde günde 480 km yol alabiliyorlardı. Atın savaşta kullanılması insanlık tarihi için yepyeni bir ufuk açmıştır. Bu yolculuk aracını tarihsel olarak takip edecek olursak bizi sonunda tanka ulaştıracaktır. Her Moğol süvarisinin 9 atı vardı. Bu sayede gideceklerine dair haberlerden daha hızlı yayılıyorlardı. Moğollar da tıpkı Türkler gibi at üstünde yiyor, içiyor ve uyuyorlardı. Hatta çok aç kaldıklarında kendi atlarının kanlarını da içiyorlardı. Cengizhan’ı, Asya’daki diğer liderlerden ayıran özelliği ise coğrafyayı etkili bir biçimde  kullanmasıydı. Cengizhan ne yöne hareket etse önünde koca bir Asya haritası vardı ve gündelik olarak kendisine bilgi akışı sağlardı. Bunu Çin’den esir aldığı kartograflara borçluydu. Coğrafyayı ve haritacılığı bu denli aktif kullanması Cengizhan’a döneminin iki süper gücü olan Çinlilere ve Harezmşahlara  karşı büyük zaferler kazandırmıştı.[3] Cengizhan’ın Moğollarını, çağdaşlarından ayıran bir başka özellik ise o güne kadar kurulan en sistemli ve işleyişi katı kurallara bağlı bir posta  teşkilatı kurmuş olmalarıdır. Bu posta teşkilatı çağının çok ötesindeydi.[4] Öyle ki, Cengizhan Semerkant’tayken Çin’in Güneyinde başka bir harekatı yöneten mareşal Wuhulai’nin hastalandığını belirtip Cengizhan’dan yerine başka bir generali atamasını istemesi duruma güzel bir örnektir.[5] Bu sayede Cengizhan Semerkant’tayken Çin’deki harekat aksamadan devam ediyordu. Bu maddenin önemini yine Şiki Kutugu’nun yazdığı Cengizhan yasalarından anlamaktayız. Yasada ‘’Şayet bir Moğol postacısı herhangi bir yerde postacı olduğunu ve buyruk götürdüğünü kanıtlayarak birinden atını isterse, o kişi atı derhal vermek zorundaydı. Aksi durumda Cengizhan soyundan dahi gelse cezası ölümdü.[6] Coğrafyayı kullanmalarının yanında askeri casusluk faaliyetlerini de etkili bir biçimde kullanarak düşmanlarına korku salmışlar ve bu sayede savaş öncesinde düşman ülkelere psikolojik savaşlar da açarak, harekat yapılacak ülkenin halkı ve askerlerinin moralini bozmuşlardır.[7] Moğolların başka bir avantajı da Cengizhan’ın yetiştirdiği iki büyük mareşal olan Sübedey ve Cebe Noyanlardı. Bu iki mareşal sayesinde Cengizhan öldükten sonra bile istilaları devam ettirerek Cengiz’in hayallerini sürdürdüler.[8] Cengizhan’la birlikte Moğollar, kendi içlerindeki anlaşmazlıkları bir tarafa bırakmışlardır. Cengizhan, askeri disiplinini ise kendisinden önce yaşamış başka bir kurt olan Mete Han’ın kurduğu, kuruluşu M.Ö 209 yılına dayanan onluk askeri sistem ile sağlamıştır.  

Sonuç

Bütün bu gelişmeler bizlere gösteriyor ki Cengizhan, devletini yalnızca Moğol gelenekleriyle idare etmeyerek bütün büyük adamların yaptığı gibi çağın geleneklerine uygun bir şekilde hareket ederek, imparatorluğunu dünyanın o dönemki en parlak devrine getirmiştir. [9]Cengizhan’ın kurduğu imparatorluğu 25 yıl içinde, Büyük İskender’in kurduğu imparatorluğun dört, Roma İmparatorluğunun iki katıydı.[10]Kabaca tabirle bilinen dünyanın 3/2sini istila etmiştir. Cengizhan’ın yaşadığı süre boyunca 50.000.000 kişinin ölümünden sorumlu olduğu araştırmalarla ortaya konmuştur. Bu durum kimilerine göre Orta Çağın Adolf Hitler’i,  kimilerine göreyse asil bir savaşçı olarak tabir edilmiştir.[11] Yaptığı katliamlarla, kurduğu imparatorlukla ve koyduğu yasalarla Cengizhan, tarihçi Harold Lamb’ın tabiriyle, Moğolların efendisi ve Dünya tarihinin en büyük üç mareşalinden  biri olmuştur.[12]   

---

* Mustafa Kemal Üniversitesi Tarih Bölümü 4. Sınıf Öğrencisi

[1] Lamb, H. Moğolların Efendisi Cengizhan

[2] Moğolların Gizli Tarihi.

[3]  Kafesoğlu, İ. (1984). Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

[4] Togan, A. Z. (1969). Çengiz Han (1155-1227). istanbul.

[5] Lamb, H. Moğolların Efendisi Cengizhan.

[6] Roux, J. P. Moğol İmparatorluğu Tarihi.

[7] Cengiz İstilası. istanbul: Yeni Türkiye Yayınları.

[8] Gabriel, R. A. (2016).Yiğit Subutay-Cengiz Han'ın En Büyük Komutanı.

[9]Yuvalı, A. (2012). İlhanlı Tarihi.

[10]Kemaloğlu, İ. (2016). Büyük Moğol İmparatorluğu, Avrasyanın Sekiz Asrı, Çengizoğulları. istanbul: ötüken.

[11] Abbot, J. (2016). Cengizhan

[12] Harold Lamb, Moğolların Efendisi Cengizhan, s.179.